Zachowano pisownię oryginalną. Źródło u autorów.
Z wielkanocnych zwyczajów i wierzeń - część II.
Niemniej popularnym od
święconego i pisanek jest zwyczaj oblewania się wodą w poniedziałek
wielkanocny, czyli śmigus, albo dyngus. Nie we wszystkich jednak okolicach
Polski obie te nazwy są znane. Często mówi się tylko o „oblewaniu” i „oblewanym
poniedziałku”. Sam zresztą wyraz śmigus, pochodzący z niem. Schmackostern,
oznaczał pierwotnie bicie rózgą w Niedzielę Palmową. Termin drugi: dyngus –
wywodzi się od niem. dingen = okupywać się, gdyż tak od rózgi, jak i oblewania
wykupywano się. Oby tych określeń używa się
niektórych okolicach na oznaczenie chodzenia po domach po dary w
poniedziałek wielkanocny. Prócz ludzi oblewane bywają czasami i krowy, a to w
tym celu, by więcej dawały mleka. Na
Kujawach pławi się konie, by się dobrze chowały Oblewanie stosowanem też bywa
poza obrębem świąt, jako środek sprowadzający deszcz. Podczas dłuższej posuchy
oblewano dawniej baby wodą, lub wprost przemocą pławiono w rzece w mniemaniu,
że zabieg ten przerwie suszę. Oblewanie i chłosta nie były dawniej związane z
jednym dniem, ale trwały dłuższy czas.
 |
| Rycina prasowa z roku 1910. |
Z chodzenie po dary i oblewaniem
łączy się często oprowadzanie t.zw. kurka. Kurek jest to bądź żywy kogut
odpowiednio przystrojony, bądź sztuczny zdziewa, gliny i t. p., przybrany w
pierze i umocowany na kółkach. Z kurkiem chodzą z reguły chłopcy. Dla dziewcząt
przeznaczony jest „maik”. Jest to gałąź choiny, odpowiednio przybrana, którą
obnosi się przy pieśniach i życzeniach „nowego latka”. Przebierano się też
czasami – przeważnie w Małopolsce połudn. – za kura, niedźwiedzia, za t. zw. dziadów
śmigusowych, cudacznie ubranych i t. p. Obchody tego rodzaju nie wszędzie na
ziemiach Polski są znane i dzisiaj występują w postaci przeważnie szczątkowej.
Sam „maik” nie jest nawet ściśle związanym z Wielkanocą, bo występuje już w
śródpościu i trwa aż do Zielonych Świątek.
W zwyczajach i obrzędach wielkanocnych
przebijają się, jak już zaznaczono na wstępie, także i momenty związane z
kultem zmarłych. Najwyraźniej występują one w obrzędowości ziem wschodnich,
niemniej jednak i na innych ziemiach Polski dadzą się z łatwością odszukać. Tak
więc w gorlickiem, jeśli w ciągu roku zmarł ktoś z rodziny, przypadającą na
niego część święconego ofiarowuje się ubogim z prośbą o modlitwę za jego duszę.
Obdarzanie ubogich na Wielkanoc na intencję zmarłych jest dosyć
rozpowszechnione. Czasami nawet Kościół solidaryzuje się z odwieczną tradycją,
gdyż w niektórych parafjach (n.p. Biecz) w poniedziałek wielkanocny, idzie
procesja z kościoła na cmentarz, podobnie jak na Wszystkich Świętych. Na
ziemiach wschodnich urządza się uczty na grobach i rozdaje jadło ubogim ( co
prawda nie zawsze na Wielkanoc, ale często na Zielone Święta) i zakopuje na mogiłach jaja wielkanocne. W okresie Świąt
Wielkanocnych palono też ognie dla zmarłych w celu „ogrzania zziębniętych dusz”,
który to zwyczaj występuje i dziś u Hucułów.
Także w innych obrzędach
wielkanocnych widzą etnografowie element zaduszkowy. Tak np. oblewanie wodą
według przypuszczenia prof. Poniatowskiego, mogłoby mieć charakter zaduszkowy,
gdyż oblewanie takie było dawniej oczyszczeniem stosowanem w związku z
obrzędami ku czci zmarłych. Podobny charakter ma mieć bicie rózgą wielkanocną.
U Łotyszów bowiem uczestniczy pogrzebu po powrocie biją zielonemi witkami
domowników.
A wreszcie nazwa najbliższego okresu
poświątecznego: „przewody”, niedziela „przewodnia”, wskazywać mają na to, że czasie
tym odbywało się przewodzenie, czyli wyprawianie na tamten świat dusz zmarłych,
które na okres świąteczny ściągnęły na ziemię.
Oprócz zwyczajów, mających charakter
zabiegów magicznych i momentów zaduszkowych poprzez ludową obrzędowość
wielkanocną przewijają się i motywy matrymonjalne. Zaznaczają się one w
oblewaniu, które jest pewnym wyrazem hołdu dla dziewczyny. Każdy chłopiec
oblewa przedewszystkiem swoją „wybraną” i przez jej rodziców jest przyjmowany.
Obok tego występuje pierwiastek matrymonjalny w obdarowywaniu się pisankami,
oraz pieśniach i grach wielkanocnych rozpowszechnionych szczególnie na ziemiach
wschodnich n.p. Pokuci ( gra „w Zelmana”, „Swaty”), lub Białorusi („Caryca”).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz